Rotterdamse Nacht van de Filosofie / uitverkocht

Optimisme zonder hoop. Hoe gelukkig te zijn in een ongelukkige wereld – Tommy Wieringa
Lang hadden we de utopische verwachting dat elke generatie het beter zou hebben, nu durven we ons niet eens meer een toekomst voor onze kinderen voor te stellen. In Optimisme zonder hoop betoogt Tommy Wieringa dat de klimaatcrisis met al haar politieke en maatschappelijke gevolgen ons heeft opgezadeld met een vorm van​ toekomstloosheid die zonder precedent is in de menselijke​ geschiedenis.

Hoop bewijst haar nut in crises met een natuurlijk einde, zoals​ oorlogen en​ pandemieën, in de klimaatcrisis blijkt ze van weinig​ waarde. Maar geef je de hoop op, stelt Wieringa, dan ontdoe je je ook​ meteen van de hopeloosheid. Optimisme zonder hoop is een​ mentaliteit die je in staat stelt een paar snippers leefbare toekomst te​ verdedigen, ongeacht het resultaat.

Dit essay verschijnt in april 2025 ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie dat dit jaar ‘Mij een zorg‘ als thema heeft.

Tommy Wieringa is een van de meest gelauwerde schrijvers van deze tijd. Voor zijn werk ontving hij talloze literaire onderscheidingen, waaronder de F. Bordewijk-prijs voor Joe Speedboot (2005), de Libris Literatuur Prijs voor Dit zijn de namen (2013) en de Boekenbon Literatuurprijs voor De heilige Rita (2018). Zijn werk wordt wereldwijd vertaald, onder meer in het Hebreeuws, het Koreaans en het Frans, Duits en Engels. Foto: Keke Keukelaar.

De nieuwe Denker der Nederlanden met Marjan Slob
Elke twee jaar stelt de stichting Maand van de Filosofie een Denker der Nederlanden aan. Deze mengt zich in het publieke debat met lezingen, opinie-artikelen, debatten en is het boegbeeld van de Nederlandse publieksfilosofie. Scheidend denker Marjan Slob zal geïnterviewd worden over haar ervaringen door Ronald van Raak, waarna de nieuwe Denker officieel geïnstalleerd wordt door Marli Huijer, voorzitter van de Maand van de Filosofie.

Marjan Slob is filosoof en essayist. Ze schrijft voor onder meer de Volkskrant. Ze publiceerde verschillende boeken als Foute fantasieën (2007), Hersenbeest (2016, winnaar Socratesbeker), De lege hemel (2020, winnaar J. Greshoff-prijs), Door de bomen het huis (2022). Van 2023 tot 2025 is zij Denker des Vaderlands. Foto: Robert van Hall.

Ouder worden als ervaring – Suzanne Biewinga
Wat is ouder worden? Twee verhalen zijn daarbij bepalend: Allereerst: ‘Goed oud worden is ‘jong’ blijven, actief zijn’. En als dat uiteindelijk niet meer lukt zou het zaak zijn zo goed mogelijk om te gaan met het verval, het verlies van mogelijkheden. Dit is het tweede verhaal.

Het goede bericht is dat deze verhalen niet kloppen met de geleefde ervaring van ouderen zelf, die veel diverser en rijker is. Maar zelfs wie dit doorziet, kan de dominante verhalen niet zomaar naast zich neerleggen. Is er een filosofische sleutel denkbaar om aan deze verhalen te ontsnappen?

Suzanne Biewinga promoveerde als zeventigjarige aan de Universiteit van Amsterdam op haar onderzoek naar een nieuwe filosofie van ouder worden als ervaring. Ze publiceert in februari 2025 hierover Ouder worden als ervaring. Ze studeerde filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en zette een filosofiewerkplaats op. Foto: Frans Rentink.

Onszelf blijven in de digitale storm – Haroon Sheikh
De digitalisering en in het bijzonder de ontwikkeling van AI gaat steeds sneller. Sommigen experts zijn bang dat we binnenkort niet meer zullen weten wat AI doet, dat we mogelijk een monster van Frankenstein creëren. Daarnaast is er de opkomst van de ‘internet of things’: wat betekent als onze hele leefwereld doortrokken is van digitalisering, als lantaarnpalen, stofzuigers, auto’s en kleding chips bevatten en kunnen communiceren ? Hoe blijven we onszelf? Haroon Sheikh doet onderzoek naar deze vragen en publiceerde onlangs Atlas van de digitale wereld, waarbij hij ingaat op de plaats van Nederland in de digitalisering. Want er is een gevaar dat de digitale macht, die steeds meer neerkomt op dè macht van de wereld, bij de VS of China komt te liggen. Haroon Sheikh wordt geïnterviewd door Marc van Dijk.

Haroon Sheikh is bijzonder hoogleraar Strategic Governance of Global Technologies aan de Vrije Universiteit Amsterdam en senior onderzoeker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Hij schrijft columns, wetenschappelijke artikelen en publieksboeken over digitalisering en geopolitiek.

Zorgelijke democratie – Bastiaan Rijpkema
Op allerlei plekken in de wereld staat democratie onder druk. In Nederland moest er bij de formatie eerst overeenstemming over basisrechten komen. De stemming over democratie is bedrukt, zorgelijk.

Bastiaan Rijpkema bespreekt waarom democratisch verval uit de democratie zelf voortkomt, uit haar inrichting. Maar het verval komt ook uit onze ‘democratische conditie’: het leven in een democratie, zoals besproken door de Franse politiek denker Claude Lefort.

Wat moeten democraten daarvan denken? En kunnen ze er iets aan doen?

Bastiaan Rijpkema is rechtsfilosoof en onderzoekt onder meer democratie en tolerantie. Hij is bijzonder hoogleraar Verdraagzaamheid en hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap aan de Universiteit Leiden. Recent publiceerde hij als co-auteur Weerbare rechtsstaat: de vangrails in de Grondwet.  

De Struikelhoek / studie van een struikel – Salomé Mooij
Struikelen gebeurt meestal als je niet met jouw aandacht in het hier en nu bent. En als je struikelt, hoe ga je daarmee om? Krabbel je op, omarm je de struikeling of negeer je deze? Struikelen is te zien als een metafoor voor hoe je in het leven staat. Clown Salomé Mooij studeerde wijsbegeerte, waaronder Henri Bergson die over comedy en slapstick schreef. Ze zal tonen hoe te struikelen en je uitnodigen te ontdekken wat voor struikelaar jij bent.

Salomé Mooij is clown en interdisciplinair performance kunstenaar. Haar studies in filosofie, theaterregie en fysiek spel komen samen in wat ze maakt en wat haar drijft. Ze maakt speelse verkenningen van wat haar bezighoudt en wat ze tegenkomt in de wereld. Kenmerkend is de intieme manier van samenzijn waarbij de ontmoeting met het publiek centraal staat en het publiek uitgenodigd wordt om samen te kijken naar hoe wij samenleven, of samen door het leven bewegen.

Toeval – Jeroen Hopster
Wat is toeval en welke rol speelt deze in de maatschappij en het leven? Aanhakend bij grote denkers als Aristoteles en Machiavelli, onderzoekt Jeroen Hopster het toeval.

Mensen lijken vooral naar controle en voorspelbaarheid streven, maar mensen ‘houden’ ook van toeval. Zo verhoogt een bepaalde mate van toeval in de sport het spelplezier. De spelregels zouden gemakkelijk gewijzigd kunnen worden, maar dit wordt bewust niet gedaan. Kan toeval het leven ook draaglijker maken? Hopster wijst er op dat we juist in een wereld van chaos en onzekerheid wegen moeten vinden het toeval te omarmen en slim te benutten

Jeroen Hopster is universitair docent Ethiek aan de Universiteit Utrecht en columnist voor Filosofie Magazine. Hij promoveerde met een proefschrift over evolutionaire ethiek en doet onderzoek naar morele vraagstukken over techniek en klimaat. Over toeval en ‘what if-geschiedenis’ schreef hij eerder het boek De andere afslag (2018).

Japanse filosofie – Michel Dijkstra
De Japanse filosofie kent grote denktradities als shintō, boeddhisme en confucianisme. Shintō leert je om je met het leven te verbinden en je geborgen te voelen in het hier-en-nu. Het boeddhisme wijst juist de weg van onthechting en acceptatie van de vergankelijkheid. Het confucianisme toont hoe je de staat harmonieus kunt ordenen en bovendien deugdzaam kunt besturen.

Voor klassieke Japanse denkers zijn deze intellectuele tradities geen gescheiden werelden, maar vullen ze elkaar aan. De drie stromingen vormen één denkweg waarmee de mens zijn leven kan verfijnen en zijn verbinding met de wereld kan verdiepen.

Michel Dijkstra is docent en publicist op het gebied van oosterse filosofie en westerse mystiek. Recent publiceerde hij Japanse filosofie, de denkweg van verfijning en verbinding. Eerder schreef hij Intimiteit en onthechting en In alle dingen heb ik rust gezocht. en Basisboek oosterse filosofie. Foto: Leonie de Jong

Technofeudalisme – Jamie van der Klaauw en Ryan Kopaitich
Is Big Tech zo groot geworden dat niet meer gesproken kan worden van kapitalisme, maar beter van ‘feudalisme’, zoals gemunt door Yanis Varoufakis in Technofeudalism? In het middeleeuwse feudalisme was een landheer eigenaar van alle grond. De ‘horigen’ bewerkten het land en droegen de opbrengsten bijna volledig af aan de landheer. Kenmerkend in het feudalisme zijn monopolies, een extreem verschil in arm en rijk en wat je in hedendaagse termen ‘schijnzelfstandigheid’ zou kunnen noemen: werknemers waren min of meer ‘eigendom’ van de landheer.

Zijn de politieke opkomst van Elon Musk en de groei van allerlei platforms als Uber, Thuisbezorgd en Netflix te zien als stappen op weg naar technofeudalisme? Waar ligt de grens tussen kapitalisme en feudalisme en wat zijn de barrières die hiervoor opgeworpen kunnen worden? Jamie van der Klaauw en Ryan Kopaitich houden een inleiding en gaan in gesprek met het publiek. Let op: voertaal Engels.

Jamie van der Klaauw is universitair docent politieke filosofie aan de Erasmus Universiteit. Daarnaast is hij als organisator verbonden aan Desire + Capital, een onderzoeksgroep over het werk van Marx en moderne Marxismen. Hij heeft onder andere geschreven voor Vers Beton, Bij Nader Inzien en Philosophical Salon en heeft meerdere verkiezingen geduid voor Studio Erasmus.

Ryan Kopaitich is onderzoeker en lecturer aan de Erasmus Universiteit. Hij is gespecialiseerd in collectiviteit en taalfilosofie aan de University of Bern te Zwitserland. Hij is medeoprichter en organisator van het Desire + Capital collectief. Zijn onderzoek gaat voornamelijk over democratie en kapitalisme.

Hoezo Spinoza? – Harpert Michielsen

Het is belangrijk het menselijk handelen niet te bespotten, niet te betreuren, niet te veroordelen, maar te begrijpen.

Spinoza wordt in Nederland omarmd als de ultieme ‘denker des vaderlands’, met een standbeeld, een lyceum, een campus, een lezing en meer. Ooit sierde zijn portret het biljet van duizend gulden en de Spinoza-premie is de hoogst mogelijke wetenschappelijke prijs. Maar wat weten we eigenlijk van hem?

In zijn werk Ethica, een ondoordringbaar zelfhulpboek, beschrijft Spinoza hoe we het hoogste geluk kunnen bereiken. Hoe we ons hoofd niet op hol moeten laten brengen door angst en woede, hoe we onszelf kunnen bevrijden van ons streven naar geld, roem en status. Maar hij laat ons ook achter met vragen. Hoezo Spinoza?

Theatermaker en acteur Harpert Michielsen neemt het publiek mee in een wonderlijke ontdekkingstocht door het leven en denken van deze nieuwe Nederlander uit de 17e eeuw. Hoezo Spinoza?

Tekst en spel: Harpert Michielsen Eindregie: Martijn de Rijk.

Harpert Michielsen speelde hij bij gezelschappen als De Trust (Theatercompagnie) en Het Nationale Toneel.  Hij speelde hoofdrollen in de musical Soldaat van Oranje en trad op in GTST en De Luizenmoeder. Foto: Ben van Duin.

Goedbedoeld moeilijk maken – Ariane van Heijningen
Hoe voer je een gesprek dat de ander nooit meer zal vergeten? Begrijp de ander niet, draag geen oplossingen aan, maar stel vragen die van een gewoon gesprek een levensveranderend gesprek kunnen maken. In haar boek Goedbedoeld moeilijk maken vertaalt Ariane van Heijningen eeuwenoud socratisch gedachtegoed in vraag- en denktechnieken. Ze verzet zich daarbij tegen de ‘ik-heb-hulp-van-een-expert-nodig-reflex’, die ons doet hunkeren naar levens- en organisatiegoeroes. Luister hier naar een interview op Radio1.

Ariane van Heijningen is socratisch coach en trainer. Ze werkte vele jaren als mt-lid en toezichthouder in de culturele sector. Ze is oprichter van Denkplaats – bureau voor praktische filosofie en systemische interventies.

De Jonge Denkers
De Jonge Denkers zijn filosofieleerlingen uit het Voortgezet Onderwijs die zich uitspreken over de actualiteit. Elk jaar wijst een deskundige jury zeven Jonge Denkers aan die de beste columns hebben ingezonden. Jonge Denker Omar Chamnaoui zal zijn column voordragen.

De Jonge Denkers is een initiatief van de Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs (VFVO), samen met Filosofie Magazine, uitgeverij Lemniscaat, ISVW en Stichting Maand van de Filosofie.

Filosofisch spreekuur en Loket voor het leven
Heb jij een (filosofische) vraag? Lig je daar wel eens ergens wakker van, of blijf je in je zelfde denkpatroon hangen? Op de Nacht van de Filosofie kun jij je vraag onderzoeken tijdens het Filosofisch Spreekuur van HUMAN onder begeleiding van een praktisch filosoof (15 min.). Je gaat hierin niet zozeer op zoek naar een antwoord op je vraag, maar je neemt een duik in je eigen denken hierover. Verras jezelf met een frisse kijk op jouw persoonlijk vraagstuk en vervolg je weg met een vraag die je vrijer én wijzer maakt.

Je kunt jouw vraag ook kwijt bij Loket voor het Leven: de podcast van de Trouw die op de Nacht aanwezig is om inspiratie op te doen voor nieuwe afleveringen. De podcast zoekt antwoorden op levensvragen, aan de hand van persoonlijke verhalen en de inzichten van filosofen. Wie weet wordt jouw vraag dan onderwerp van de volgende podcast! Luister hier naar afgelopen afleveringen. Je kunt het Filosofisch Spreekuur en Loket voor het Leven ook combineren.

Boekenmarkt
Boekhandel Donner is aanwezig met filosofische boeken en schrijvers zullen signeren.

De Rotterdamse Nacht van de Filosofie wordt georganiseerd door Arminius, Boekhandel Donner, de Erasmus Universiteit en Filosofie Magazine. 

Ticketinfo
Een programma kost veel geld, daarom vragen wij iedereen een ticket met normaal tarief te kopen. Mocht een goedkoper kaartje echter voor jou het verschil maken en ervoor zorgen dat je het evenement wèl kunt bezoeken, kies dan het kaartje met reductie.