Nacht van de Filosofie

Moraal – Hanno Sauer
Hoe weten we wat het juiste is? Waarom kunnen groepen mensen elkaar zo sterk haten? En bestaan er in deze tijd van individualisering nog universele waarden? Lang gold godsdienst als de belangrijkste grondslag voor de moraal, maar in de afgelopen eeuwen is wetenschap steeds belangrijker geworden in ons denken over goed en kwaad. Spectaculaire inzichten uit de evolutiebiologie dwingen ons om anders naar ethische kwesties te kijken. De Duitse filosoof Hanno Sauer vertelt het ‘beste’ verhaal van ons geweten, vanaf het ontstaan van ons vermogen om samen te werken vijf miljoen jaar geleden tot de polarisatie die ons vandaag in de greep houdt. Een van de vele fascinerende inzichten uit het boek is dat de moraal verandert met de groepsgrootte waarin mensen opereren…

Hanno Sauer doceert ethiek aan de Universiteit Utrecht. Hij is de auteur van talrijke essays en verschillende wetenschappelijke werken en geeft regelmatig lezingen in Europa en Noord-Amerika. Sauer woont in Düsseldorf. Hij is ontvanger van de Early Career Award van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen.

Ken jezelf – Tinneke Beeckman
Wat kan je troosten? Is je verlangen gevaarlijk? Waarvoor kun je dankbaar zijn? In een zoektocht naar zelfkennis leidt Tinneke Beeckman je langs de grootste geesten uit de filosofie en wereldliteratuur: van Socrates, Hannah Arendt en Albert Camus tot Marcel Proust en Virginia Woolf. Vertrekkend vanuit persoonlijke vragen ontdekt ze hoe hun ideeën je blik op jezelf en het leven kunnen verrijken.

‘Tinneke Beeckman is niet alleen erudiet en intelligent – dat wisten we al – maar met deze fijnzinnige essays getuigt ze ook van wijsheid en kwetsbaarheid. Grote klasse.’
– David Van Reybrouck

Tinneke Beeckman is een van de meest vooraanstaande filosofen in het Nederlandse taalgebied. Ze schreef onder andere het bekroonde Door Spinoza’s lens (2012) en Macht en onmacht (2015). In 2020 verscheen haar bestseller Machiavelli’s lef, waarmee ze de Hypatia-prijs won. Naast haar boeken schrijft Beeckman columns voor De Standaard. Zie ook hier

Essay van de Maand van de Filosofie – Tom-Jan Meeus
Het thema van de Maand van de Filosofie is ‘chaos’. Tijdens deze Nacht wordt het Essay officieel gepresenteerd.

Tom-Jan Meeus is journalist bij NRC Handelsblad. Hij was er politiek chroniqueur, columnist, correspondent in de VS en onderzoeksjournalist. Hij leverde eerder bijdragen aan onder meer Buitenhof en het Amerikaanse Politico. Hij ontving de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek. Hij werd geciteerd door onder meer The New York Times, The Economist, de BBC en CNN.

Hokjesdenken – Dilara Bilgiç
De hele dag door doen we het, bewust of onbewust: hokjesdenken. Het vermogen te generaliseren is een van de meest waardevolle eigenschappen van onze hersenen. Het is nodig om de complexe informatie die iemand binnenkrijgt te versimpelen, zonder deze eigenschap zouden mensen waarschijnlijk niet goed kunnen functioneren. Maar tegelijkertijd leidt hokjesdenken tot misverstanden en discriminatie. Wanneer is hokjesdenken ‘fout’ en wanneer is deze ‘goed’? Hoe ziet de kunst van het hokjesdenken er uit?

Dilara Bilgiç is schrijver, moderator en publicist. Haar debuut, De Black Box Democratie, een filosofisch essay over de polarisatie in onze democratie trok de aandacht van Mark Rutte, waarna ze werd uitgenodigd voor een gesprek in het Torentje. Haar nieuwe boek De gelabelde werd genomineerd voor de Jan Hanlo Essayprijs. Als freelancer schreef Dilara onder andere voor de Correspondent en de Groene Amsterdammer over polarisatie. Foto: Ebru Aydin.

Hoe de indianen de democratie uitvonden, over Franciscus van den Enden en Rousseau – Erno Eskens
Franciscus van de Enden (1602- 1674) is een van de bijzonderste èn meest onderschatte Nederlandse filosofen. Niet alleen bevatten zijn geschriften vrijwel alle ideeën waar Spinoza later beroemd mee zou worden, hij ontwierp ook een utopische maatschappij, gestoeld op democratische principes. Daarvoor haalde hij inspiratie bij indianen, die onder meer de dictatoriale macht van keizers en koningen in het westen afwezen. Recent beschreven ook David Graber en David Wengrow in Het begin van alles hoe Rousseau werd beïnvloed door de reisverhalen van kolonisten over indianen. Erno Eskens vertelt hoe de indianen aan de wieg stonden van de westerse democratie en de verlichting, alsook over het bijzondere leven en werk van Franciscus van den Enden, die daad bij woord voegde en uiteindelijk terechtgesteld werd voor een moordcomplot op Lodewijk XIV, de zonnekoning.

Erno Eskens is (dier)filosoof, politicoloog, auteur, uitgever bij Noordboek en voorzitter van Vereniging Het Spinozahuis. Hij is gepromoveerd op de geschiedenis van het denken over dieren en geeft veel lezingen over dit onderwerp, zie www.ernoeskens.nl. Foto: Lotte Middendorp.

De Rotterdamse Nacht van de Filosofie wordt georganiseerd door Arminius, Boekhandel Donner, Erasmus Universiteit Rotterdam, Filosofie Magazine en de Internationale School voor Wijsbegeerte. 

Bekijk hier ook andere debatprogramma’s.