Nacht van de Filosofie
Op de Nacht van de Filosofie 2023 vertelt David McRaney hoe meningen veranderen, gaat Gijs van Oenen op zoek naar de filosofische wortels van woke, presenteert Marjolijn van Heemstra het Essay van de Maand van de Filosofie en legt Martha Claeys uit wanneer trots een goede emotie is. Geert Jan Blanken presenteert levenswijsheden van Søren Kierkegaard, Ronald van Raak gaat op zoek naar nieuwe waarden voor de maatschappij en Sanneke de Haan vertelt hoe filosofie de psychiatrie kan verbeteren. Denk mee met Constanze Binder over een nieuw fundament voor de samenleving. Filosofeer zèlf met Erik Boers, Paulien ’t Hoen en Anne-Marie Gunnink. De Nacht wordt afgesloten met twee theaterstukken: Onder anderen van KASSETT en de geheime performance Weerloos en Waardevol.
Wanneer je een kaartje koopt, krijg je een Filosofie Magazine (het mei-nummer) gratis thuisbezorgd. De link om het magazine aan te vragen, vind je in de ticketmail, aanvragen kan tot 13 april.
Tijdschema
Grote Zaal
Zaalpresentator: Sanne Poot
20:00 Hoe verander je een mening? – David McRaney
21:00 Dat wat ons bindt – Ronald van Raak
22:00 Wat is ruimte waard – Marjolijn van Heemstra
23:00 Geheime Kunstperformance Weerloos en Waardevol
Bovenzaal
Zaalpresentator: Stijn Voogt
20:00 Column Jonge Denker Amy van Andel
20:05 Trots – Martha Claeys
21:00 Tien levenswijsheden van Kierkegaard – Geert Jan Blanken
22:00 De wortels van woke – Gijs van Oenen
23:00 Onder anderen – KASSETT
Raadszaal
Zaalpresentator: Jamie van der Klaauw
20:00 Praktische Filosofie: wijsheid in de praktijk – Erik Boers
21:00 Filosofie van de waanzin – Sanneke de Haan
22:00 Praktische Filosofie: nieuw denken met de oude Grieken – Paulien ’t Hoen en Anne-Marie Gunnink
23:00 Hoeveel is genoeg? Een nieuw fundament voor onze liberale samenleving – Constanze Binder
Het cynische symposium is geannuleerd.
Hoe verander je een mening? – David McRaney
De overtuigingen van de meeste mensen zijn onveranderlijk. Toch? Socrates bracht al in de oudheid met zijn slimme vragen meningen tot wankelen. De laatste jaren vond in de sociologie, psychologie en neurowetenschappen een revolutie plaats met veel nieuwe inzichten over hoe meningen worden gevormd en hoe je ze kunt veranderen. David McRaney laat zien dat de overtuigingen van mensen minder vaststaan dan wel gedacht wordt, mensen veranderen hun opvattingen hun hele leven lang. In zijn nieuwe boek brengt hij deze nieuwe kennis samen. Waarom heeft iemand een bepaalde mening? Hoe deze te bevragen? In een tijd waarin polarisatie toeneemt en ieder debat kan worden afgedaan met ‘ja, maar dat is jouw mening’ levert dit boek cruciale kennis op. Voertaal: Engels.
‘Slim en prikkelend.’ – Financial Times. ‘Een wondermiddel.’ – New Scientist. ‘Optimistisch, verhelderend en zelfs inspirerend.’ – The Guardian. Een van de beste boeken van 2022 door Amazon, in zowel de categorie ’science’ als ‘business and leadership’.
Boekpresentatie Wat is ruimte waard – Marjolijn van Heemstra
In de ruimte lonkt het nieuwe goud. Waar vroeger verre landschappen gekoloniseerd werden, zijn nu planeten aan de beurt. Miljardairs lanceren de ene raket na de andere, er zijn plannen voor mijnbouw op asteroïden en voor een tankstation op de maan voor wie op doorreis is naar MarsMaar ten koste van wat? In dit Essay van de Maand van de Filosofie 2023 neemt Marjolijn van Heemstra je mee naar de vertes die rijk maken en toont ze de verarming die dat tegelijkertijd teweegbrengt. Haroon Sheikh, bestuurslid van de Maand van de Filosofie, zal het eerste exemplaar van het essay aan Marjolijn van Heemstra uitreiken.
Marjolijn van Heemstra is schrijver, dichter en theatermaker. Haar laatste boek In lichtjaren heeft niemand haast zijn werd verkozen tot NPO Radio 1 non-fictie boek van het jaar. Van Heemstra is schrijver van het Essay van de Maand van de Filosofie 2023 Wat is ruimte waard.
Haroon Sheikh is bijzonder hoogleraar Strategic Governance of Global Technologies aan de VU en senior wetenschapper bij de Wetenschappelijke Raad voor de Regering en publiceerde diverse boeken over geopolitiek.
Trots – Martha Claeys
Is trots een goede of een slechte emotie? Volgens Martha Claeys hangt dat er vanaf. Zij onderscheidt drie soorten trots: als zelfwaardering, als zelfrespect en als zelfliefde. Trots gaat over het innemen van ruimte en is volgens Claeys een waardevolle emotie, totdat ze niet meer nodig is.
Martha Claeys is onderzoeker aan het Centrum voor Ethiek van de Universiteit Antwerpen en programmamanager bij de Internationale School voor Wijsbegeerte. Samen met Lotte Spreeuwenberg maakt ze de filosofische podcast Kluwen en in maart verschijnt bij uitgeverij Boom haar debuut Trots, de filosofie van een emotie.
De wortels van woke – Gijs van Oenen
Rondom veel kwesties van deze tijd, zoals Black Lives Matter, #MeToo, LHBTQI en het koloniale verleden, woedt een heftige strijd. Soms met ironie, soms verbitterd, maar altijd vanuit de vaste overtuiging van een gelijk dat is verbonden met de eigen identiteit. Juist in die stellige overtuiging lijken links en rechts op elkaar, net als in hun afkeer van hun gezamenlijke vijanden: het liberale denken, de burgerlijke normaliteit en het kapitalisme. In zijn nieuwe boek Culturele veldslagen schetst Gijs van Oenen hiervan de filosofische en historische achtergronden. Radicale inzichten uit de Franse filosofie over taal, waanzin en seksualiteit, van met name Derrida en Foucault, hebben in de afgelopen halve eeuw ingrijpende gevolgen gehad voor ons denken.
Gijs van Oenen is universitair hoofddocent filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Met Overspannen democratie haalde hij de shortlist van de Prinsjesboekenprijs en de longlist van de Socratesbeker, de prijs voor het beste filosofische boek van het jaar. Culturele Veldslagen staat op de shortlist voor de Socratesbeker van 2023.
Onder anderen – KASSETT
Interactieve performance en theatrale gedachtewisseling over de onbegrijpelijke ander.
Hoogleraar wijsbegeerte Gerard Bolland was meer dan een eeuw geleden berucht om zijn bulderende toespraken en zijn nietsontziende kritiek op collega’s en studenten. Vanwege zijn laatste toespraak De Teekenen Des Tijds wordt hij zelfs gezien als grondlegger van het fascistisch gedachtegoed in Nederland. Zijn borstbeeld stond tot 2003 in de Tweede Kamer, maar werd toen met stille trom verwijderd – gecanceld, zou je kunnen zeggen. Terecht, of moeten we altijd een poging blijven doen ons tot de ander te verhouden? Of moeten we iemand als Gerard Bolland helemaal niet wíllen begrijpen?
Muziektheatercollectief KASSETT bestaat uit filosoof Gerko Tempelman, zangeres en actrice Oukje den Hollander en schrijver en regisseur Frank Siera.
Dat wat ons bindt – Ronald van Raak
Het debat polariseert en de politiek fragmenteert. Het lijkt erop dat de tegenstellingen groeien. Toch hebben mensen behoefte aan eenheid en solidariteit. Na jaren neoliberale concurrentie en postmodern relativeren is het tijd weer na te denken over dat wat ons bindt: in de buurt en op het werk; in de stad en in het land.
Discussie over waarden wordt vaak afgedaan als moraliseren – of het beperken van de vrijheid van anderen. Het is echter de vraag of vrijheid wel mogelijk is zonder gedeelde waarden. Ronald van Raak vindt hierbij inspiratie in het gedachtegoed van Erasmus en de Duitse filosoof Markus Gabriel.
Ronald van Raak is hoogleraar Erasmiaanse waarden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast is hij onder meer politiek adviseur en recensent voor de Volkskrant. Hij schreef het boek Denken op de dijken. Het Nederland van de filosofen.
Tien levenswijsheden van Kierkegaard – Geert Jan Blanken
Søren Kierkegaard is een van de belangrijkste filosofen uit de geschiedenis van de filosofie. Kierkegaard waarschuwde al in de 19e eeuw voor maatschappelijke en persoonlijke problemen waar we vandaag de dag mee te maken hebben. Geert Jan Blanken publiceerde onlangs Søren Kierkegaard, levenswijsheden, met daarin 500 geselecteerde citaten. Blanken zal een korte introductie geven op Kierkegaard’s levensfilosofie en tien belangrijke citaten presenteren, die de meest te zeggen hebben over de wereld van nu. Interview: Marthe Kerkwijk.
Geert Jan Blanken studeerde wijsgerig-historische Pedagogiek aan de Vrije Universiteit. Hij werkte in het onderwijs en kerkelijk jeugdwerk, was trainer/adviseur en eindredacteur en manager bij de publieke omroep. Hij schreef meerdere boeken over Søren Kierkegaard.
Filosofie van de waanzin – Sanneke de Haan
Veel factoren kunnen meespelen in het ontstaan van psychiatrische aandoeningen: traumatische gebeurtenissen, verstoorde neurotransmitters in het brein, zorgen, armoede, uitsluiting en ‘slechte’ genen. In de vorige eeuw was er de beweging van de ‘anti-psychiatrie’, die zich baseerde op de filosoof Michel Foucault en stelde dat de maatschappij ziek was, niet de patiënt. Tegenwoordig worden psychische problemen juist vaak gezien als individuele hersenziekten. Daartegenover stelt Sanneke de Haan een holistische aanpak voor, de zogenoemde ‘enactive’ psychiatrie. Wij zijn niet alleen ons brein, noch is de maatschappij allesbepalend: het gaat er om zowel naar de persoon als naar zijn/haar omgeving te kijken.
Zo’n relationele benadering heeft gevolgen voor hoe we denken over wat psychische problemen zijn, wat deze problemen wel en niet zeggen over wie we zijn als persoon, en hoe we ze het beste kunt behandelen. Naast pillen en praten kunnen bijvoorbeeld ook naasten en ervaringsdeskundigen een belangrijke rol spelen. En aangezien ‘sociale’ omstandigheden als schulden, armoede en discriminatie gevolgen hebben voor mentale gezondheid, ontkomt de psychiatrie ook niet aan de politiek. Interview: Marianne de Klerk.
Sanneke de Haan is bijzonder hoogleraar psychiatrie en filosofie bij de Erasmus School of Philosophy en het Erasmus Medisch Centrum. Zij publiceerde recentelijk Enactive Psychiatry bij Cambridge University Press .
Vliegende Filosofen
Filosofiestudenten van de Erasmus Universiteit verkleden zich als hun favoriete filosoof en gaan het gesprek aan het publiek. Ontmoet Karl Marx, Simone de Beauvoir, Albert Camus, Friedrich Nietzsche en Michel Foucault.
Hoeveel is genoeg? Een nieuw fundament voor onze samenleving – Constanze Binder
Veel mensen vinden dat het huidige economische systeem, gericht op materiële groei en consumptie op kosten van onze aarde, anders moet. Nooit eerder stonden wij mensen op een punt waarop klimaatverandering en groeiende ongelijkheid onze samenleving en deze van onze kinderen existentieel bedreigt. Kunnen wij deze historische tijd ook als kans begrijpen om onze op materiële groei gerichte kapitalistische systeem en onze idee van het goede leven radicaal te herdenken? Nieuwe principes als degrowth, de “economy of the common good” of limitarisme komen op. Kunnen we over deze alternatieven nadenken op een manier die zowel ruimte creëert om onze natuur te redden als een rechtvaardige verbetering van kwaliteit van leven van alle mensen in onze samenleving? Constanze Binder wordt hierover geïnterviewd door Marc van Dijk.
Constanze Binder hoofddocent Filosofie aan de Erasmus Universiteit en co-directeur van het Erasmus Institute for Philosophy and Economics (EIPE).
Filosofische speeddate
Wat is ware vriendschap? Kun je vrij zijn in een relatie? Is er een verschil tussen liefhebben en beminnen? En… hoe denk jij over deze vragen?
Wees welkom bij een Filosofisch Speeddate waar je leert denken over je denken. In een kort filosofisch gesprek word je begeleid in het vraagstuk dat jou interesseert, via een onderzoek van je denken over dat vraagstuk, naar een vraag die bevrijdt. Deze vraag krijg je na afloop mee om nog een tijdje (of een leven lang) op te kauwen. Een vraag om vrijer van te worden dus. Én wijzer.
Wij plakken geen pleisters, zijn niet van het oplossen, maar van het blootleggen. Naast de kassa staat een speeddateregisseur waar je je aan kunt melden voor deze bijzondere ontmoeting.
Praktische Filosofie: nieuw denken met de oude Grieken – Paulien ’t Hoen en Anne-Marie Gunnink
In lastige situaties of dilemma’s raak je vaak snel verwikkeld in allerlei gedachten. Hoe komt dat? Het woord ‘gedachte’ verklaart het al. Dit is ‘oud denken’, dat wat je (ooit) gedacht hebt. In eenvoudige situaties, die zich al vaker voorgedaan hebben, kun je hier genoeg aan hebben. Maar in complexiteit kun je vastlopen tegen de grenzen van je denken. ‘Ik kom er niet uit’. Dan heb je nieuw denken nodig. Met behulp van de Griekse focus op het goede, ware en het schone ga je in deze workshop aan de slag met een dilemma of kwestie die jou bezighoudt. Je ervaart hoe je jezelf uit een denkgroef kunt halen en van daaruit anders kunt handelen.
Anne-Marie Gunnink is praktisch filosoof en adviseur in organisatieontwikkeling. Ze houdt van trage vragen en werken met een ongewisse toekomst. Praktijkonderzoek, precisie en verbeelding liggen ten grondslag aan haar socratische interventies.
Paulien ’t Hoen is praktisch filosoof en programmadirecteur in de culturele sector. De essentie van het socratische ligt voor haar in het bressen slaan voor nieuw denken met behulp van verbeelding en precisie. Gunnink en ’t Hoen vormen samen Radius- Socratische vaardigheden voor professionals, zie www.Radius-svp.nl
Filosofisch Toilet
Behoefte aan wat inspiratie? Op het toilet van Arminius zijn levenswijsheden van Søren Kierkegaard te horen, die Geert Jan Blanken bundelde in zijn recente publicatie Søren Kierkegaard, levenswijsheden. Blanken is een kenner van het werk van Kierkegaard en publiceerde meerdere boeken over hem.
Praktische Filosofie: wijsheid in de praktijk – Erik Boers
Hoe treed je op wanneer je merkt dat een collega rommelt met de eigen declaraties? Wat te doen met een dominante dwarsligger tijdens een Teamsoverleg? Blijf je achter jouw manager staan op wiens stijl van leidinggeven medewerkers toenemende kritiek hebben? Leidinggevenden staan regelmatig voor lastige keuzes: wat is wijs? Zij ontwikkelen in de loop van hun werkende leven een vorm van praktische wijsheid. Aan de hand van een interview met leidinggevende Marjo Tol van VUMC en een concrete oefening zal Erik Boers dit tastbaar maken.
Erik Boers is werkzaam als ‘philosopher in residence’ bij de Comenius Leergangen en al 36 jaar actief op het grensvlak tussen filosofie en organisaties. Onlangs promoveerde hij op een proefschrift over het Socratisch Gesprek (‘From Science to Conscience; the Socratic Dialogue Revisited’).
De Jonge Denkers
De Jonge Denkers zijn filosofieleerlingen uit het Voortgezet Onderwijs die zich uitspreken over de actualiteit. Elk jaar wijst een deskundige jury zeven Jonge Denkers die de beste columns hebben ingezonden. Op deze Nacht zal Amy van Andel haar column voordragen.
De Jonge Denkers is een initiatief van de Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs, uitgeverij Lemniscaat en Stichting Maand van de Filosofie.
Geheime kunstperformance Weerloos en Waardevol
Het thema van de Maand van de Filosofie is Weerloos en waardevol. Deze bijzondere voorstelling wordt ingeleid door filosoof Floris van den Berg, auteur van onder andere De vrolijke veganist, De vrolijke feminist en De olijke atheïst. Van den Berg zal spreken over iets wat veel mensen als meest weerloze en waardevolle op aarde beschouwen. En wat beter te doen met het weerloze en waardevolle, dan er kwetsbare kunst mee te maken? Let op: tijdens de voorstelling mogen geen foto’s genomen worden.
Boekverkoop
Boekhandel Donner zal aanwezig zijn met een ruime gesorteerde boekentafel en diverse schrijvers zullen signeren.
De Rotterdamse Nacht van de Filosofie wordt georganiseerd door Arminius, Boekhandel Donner, Erasmus Universiteit Rotterdam, Filosofie Magazine en de Internationale School voor Wijsbegeerte.